Τα Κύθηρα

Έναν απρόσμενο παράδεισο, καλά φυλαγμένο εκεί που αγκαλιάζονται το Αιγαίο με το Ιόνιο, επιφυλάσσει η συνάντηση του ταξιδευτή με τα Κύθηρα. Η άγρια ομορφιά που τον καλωσορίζει με την προσέγγισή του στα ανατολικά, ανοίγει το μυστηριακό μονοπάτι, που στον τόπο αυτό, οδηγεί σε ένα μοναδικό κόσμο μύθων, θρύλων, ιστορίας και παράδοσης. Το πάντρεμα ανατολής και δύσης, υπήρξε πάντοτε το πλεονέκτημα του νησιού, είτε γεωπολιτικά, καθιστώντας το σταθμό εμπορικών δρόμων, είτε πολιτισμικά, με την ευδοκίμηση μιας σπάνιας ανάμεικτης κουλτούρας, είτε φυσικά και περιβαλλοντικά, συνδυάζοντας τον εκτυφλωτικό ήλιο του Αιγαίου, με την ευφορία των Επτανήσων. Από τη θέση αυτή, τα Κύθηρα κατάφεραν περήφανα να συνθέσουν στους αιώνες την πολύ ξεχωριστή, δική τους ταυτότητα.

Ιστορικά Στοιχεία

Τα Κύθηρα έχει αποδειχθεί ότι κατοικήθηκαν από πολύ νωρίς, ήδη από τα προϊστορικά χρόνια. Στο φάσμα του μύθου, υπήρξαν ο τόπος γέννησης της Ουράνιας Αφροδίτης, αντιπροσωπευτικής θεότητας του αγνού, πλατωνικού έρωτα. Κατά την αρχαιότητα είναι χαρακτηριστική η συνεχής μεταβολή των πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν εδώ και αναμείχθηκαν με το ντόπιο στοιχείο, ξεκινώντας με τους Μινωίτες και τους Φοίνικες και αργότερα τους Μυκηναίους, τους Λάκωνες, κάποια στιγμή και τους Αθηναίους. Στην ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδο γνωρίζουν την παρακμή και σχεδόν ερημώνονται. Ταλαιπωρημένα από τις πειρατικές επιδρομές κατά τη βυζαντινή περίοδο, περνούν μαζί με τα υπόλοιπα νησιά στη δικαιοδοσία των Βενετών, αμέσως μετά την κατάλυση του βυζαντινού κράτους το 1204. Μετά την πρώτη περίοδο της Ενετοκρατίας, που η διοίκηση παραχωρείται στον οίκο του ευγενή Μάρκου Βενιέρη, στους τέσσερις αιώνες που ακολουθούν μέχρι την κατάλυση της Ενετικής Δημοκρατίας, αναπτύσσονται οι σχέσεις με τη Μονεμβασία και την Κρήτη. Από τα χέρια των Γάλλων, που παίρνουν το νησί από τους Ενετούς , στα 1800 τα Κύθηρα υπάγονται στην νεοϊδρυθείσα Πολιτεία των Ιονίων Νήσων, ως το 1809 που επιβάλλεται η Αγγλοκρατία για μια μακρά περίοδο, που χαρακτηρίζεται από αναπτυξιακά έργα και δημιουργική δημόσια δράση αλλά και καταπίεση του Κυθηραϊκού λαού. Το 1864, όταν υπογράφεται η ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα, τα Κύθηρα γίνονται αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνικού κράτους και ακολουθούν έκτοτε την κοινή εθνική ιστορία της χώρας μας.

Αρχιτεκτονική

Η ιστορία ενός τόπου γράφεται από τους ανθρώπους του, αποτυπώνεται όμως στα μνημεία του και στα κάθε είδους κτίσματά του. Στο πέρασμα των αιώνων Μινωίτες, Φοίνικες, Σπαρτιάτες, Αθηναίοι, Ρωμαίοι παλαιότερα, Βυζαντινοί, Ενετοί, Άγγλοι, και Μανιάτες αργότερα, σημάδεψαν την παρουσία τους από την μια άκρη ως την άλλη του νησιού. Γραφικοί οικισμοί μικροί και μεγάλοι σε σχέση αρμονική με την φύση και το τοπίο. Το μάτι και η αισθητική δεν τραυματίζονται και δεν υπάρχει περίπτωση να δεις κάτι παράταιρο. Κάστρα από τα χρόνια της ανασφάλειας, λιτά αγροτικά σπίτια και δίπατα αρχοντικά, μικρά ξωκλήσια και μεγαλοπρεπή μοναστήρια με περίτεχνα καμπαναριά, στενά σοκάκια και επιβλητικά γεφύρια, νερόμυλοι σε ρεματιές και ανεμόμυλοι σε υψώματα, συνθέτουν διαφορετικά στοιχεία σε μοναδικά σύνολα. Φόσσες, ηλιακοί, (μπότζια), αλτάνες, καλντερίμια, βοτσαλωτά, πωριά λαξεμένα, κάθε λογής καμινάδες, τόξα, βόλτα, σφεντόνια, πέτρινες σκάλες, σκαλούνια και πεζούλες στολίζουν με άφταστη λαϊκή σοφία και μαστοριά κάθε κατασκευή σε κάθε γωνιά του νησιού.

Πολιτισμός

Ο πολιτισμός αποδεικνύεται μια ιδιαίτερη διάσταση της ζωής στα Κύθηρα και υποστηρίζεται ενεργά, τόσο από τον κάθε κάτοικο ατομικά, όσο και από ένα πλούσιο δίκτυο πολιτιστικών φορέων. Το ενδιαφέρον του Κυθήριου για τις τέχνες και τα γράμματα έχει οδηγήσει στην καθιέρωση θεσμών αλλά και στη συνεχή ανανέωση των ερεθισμάτων που αναζητά το φιλοπρόοδο πνεύμα του. Ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση της Φιλαρμονικής του νησιού, με έδρα της τον Ποταμό, που εδώ και 45 χρόνια συμβάλλει ουσιαστικά στην καλλιέργεια της μουσικής παιδείας του τόπου. Η ιστορική έρευνα, ευνοημένη από τις συγκυρίες, έχει στη διάθεσή της ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχεία των Επτανήσων, της περιόδου των ξένων κυριαρχιών, μεγάλο σε όγκο και αξία, που στεγάζεται στο κάστρο της Χώρας. Για τις ανάγκες της ευαίσθητης και ιδιαίτερα απαιτητικής παιδικής ηλικίας, έχει συσταθεί μια πολύ καλή δημοτική παιδική βιβλιοθήκη στο Λιβάδι, ενώ κατά τη θερινή περίοδο λειτουργούν σ’ όλη την έκταση του νησιού τα κολυμβητικά τμήματα του Ναυτικού Ομίλου Κυθήρων. Παράλληλα, ένας μεγάλος αριθμός από εποχικές πολιτιστικές εκδηλώσεις πραγματοποιείται κάθε χρόνο, χειμώνα και καλοκαίρι, σε ολόκληρο το νησί. Ο επισκέπτης θα συναντήσει εκθέσεις εικαστικών καλλιτεχνών, συναυλίες, θεατρικά δρώμενα, κινηματογραφικές προβολές, επιστημονικά συμπόσια, λαογραφικές εκθέσεις, παραδοσιακά πανηγύρια, ενημερωτικές διαλέξεις, αθλητικές συναντήσεις και θρησκευτικές τελετουργίες. Από τους πολλούς ενδιαφέροντες χώρους φιλοξενίας, ξεχωρίζουν το ανοιχτό θέατρο στο άλσος του Ποταμού, το κάστρο της Χώρας και η αίθουσα της αγοράς (Μercato) στη Χώρα. C ευδοκίμηση του πολιτισμού στα Κύθηρα, οφείλει πολλά στην ιδιωτική πρωτοβουλία, που συχνά εργάζεται πεισματικά κόντρα στις αντιξοότητες που γεννά ο μικρός πληθυσμός του νησιού.

Γράμματα – Τέχνες

Οι ιστορικές συγκυρίες πρόσφεραν στα Κύθηρα την ευκαιρία να εκτεθούν δημιουργικά σε ποικίλα πνευματικά ερεθίσματα, καθώς εδώ συναντήθηκαν πολιτισμοί της ανατολής αλλά και της δύσης. Το πάντρεμά τους με την τοπική παράδοση, δημιούργησε εύφορο έδαφος για να αναπτυχθούν οι τέχνες και τα γράμματα. Ο απλός Κυθήριος, εδώ και αιώνες, έχει γαλουχηθεί με τα ιδανικά της κουλτούρας του. Μάλιστα, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που διέπρεψαν σε αυτούς τους τομείς και έξω από τον περιορισμένο χώρο του νησιού. Μεγάλοι επιστήμονες, όπως ο καθηγητής δερματολογίας Γεώργιος Φωτεινός ή ο διαπρεπής σπηλαιολόγος Ιωάννης Πετρόχειλος, δημοφιλείς καλλιτέχνες, όπως ο ποιητής Γεώργιος Σουρής, ο λιμπρετίστας Κλέονας Τριανταφύλλου (Αττίκ) και ο χαράκτης Βασίλης Χάρος, ακόμα και ο εθνικός ποιητής της Ιαπωνίας, Λευκάδιος Χερν, τίμησαν το όνομα της πατρίδας τους στην Ελλάδα και στον κόσμο. Άλλοι πάλι αφιέρωσαν τη ζωή και το έργο τους στο ίδιο το νησί, αναφέροντας ενδεικτικά τον έξοχο χειριστή του τοπικού ιδιώματος, ποιητή Πάνο Φύλλη και τους φωτογράφους- καλλιτέχνες Παναγιώτη Φατσέα και Μανώλη Σοφίο.

Περιβάλλον

Τα Κύθηρα είναι ένα μετρίου μεγέθους νησί, λίγο πιο νότια από την Πελοπόννησο, της οποίας και αποτελεί πιθανότατα αποσπασμένο κομμάτι. Γεωλογικά, αποτελεί το μεγαλύτερο τμήμα της γέφυρας που ένωνε κάποτε την Πελοπόννησο με την Κρήτη. Η γενική γεωμορφολογική τους εικόνα είναι ημιορεινή, όπου κυριαρχεί ένα χαμηλό οροπέδιο 200-300 μέτρων, το οποίο πολύ συχνά διακόπτεται από λαγκάδια μικρά και μεγάλα, χαράδρες και ορισμένες διαμορφώσεις που θυμίζουν κοιλάδες. Το οροπέδιο αυτό καταλήγει στα δυτικά και στα νότια σε απότομους γκρεμούς, ενώ στα ανατολικά και βόρεια, σε ομαλότερους και χαμηλότερους σχηματισμούς, με πολλές παραλίες. Οι ψηλότερες κορυφές μόλις υπερβαίνουν τα 500μ. Υπάρχουν αρκετές νησίδες και βραχονησίδες γύρω- γύρω, με σπουδαιότερες τις Δραγομάνος στα ανατολικά και το Αβγό ή Χύτρα στα νότια. Στην ύπαιθρο των Κυθήρων συναντάμε τη γνώριμη φορεσιά της χαμηλής μεσογειακής βλάστησης, ενώ, ιδιαίτερα στο βόρειο μέρος τους, υπάρχουν εκτεταμένοι πευκώνες, αποτέλεσμα δεντροφυτεύσεων του προηγούμενου αιώνα. Τέλος, το κλίμα του νησιού, είναι ζεστό, ήπιο, αλλά με χαρακτηριστικούς ανέμους, όπως την αποκαλούμενη «Προβέντζα», χαμηλή νέφωση με δυτικόάνεμο, φαινόμενο που παρατηρείται κυρίως την άνοιξη.

Χλωρίδα – Πανίδα

Η ποικιλία της μορφολογίας του εδάφους συνεπάγεται και μια ανάλογη ποικιλία στα είδη βλάστησης που ευδοκιμούν στο νησί. Έτσι, στα πεδινά επικρατούν τα ελαιόδεντρα που καλλιεργούνται συστηματικά ως βασική αγροτική απασχόληση των κατοίκων, στα προστατευμένα από τους ανέμους λαγκάδια συχνότερα είναι τα οπωροφόρα, ενώ γενικά επικρατεί η χαμηλή θαμνώδης βλάστηση. Από τα πιο διαδεδομένα είδη, το θυμάρι, που προσδίδει την ιδιαιτερότητα του αρώματός του στο τοπικό μέλι. Επιπλέον, στα Κύθηρα έχουν καταγραφεί πολλά μοναδικά είδη λουλουδιών και βοτάνων. Σήμα κατατεθέν του νησιού, η Σεμπρεβίβα (sempre viva=πάντα ζωντανή), το μικρό κίτρινο λουλούδι που διατηρείται για πολύ καιρό. Απαράμιλλης ομορφιάς και οι άγριες κόκκινες τουλίπες, με την τοπική ονομασία «Καστανιόλες», που ανθίζουν τον Απρίλιο. Η πανίδα του νησιού είναι εξίσου ήπια με τη γενική φυσική ταυτότητά του και αντιπροσωπεύεται από μικρά συμπαθητικά άγρια ζώα, ενώ εκλείπουν κάθε μεγέθους δηλητηριώδη είδη. Μεγάλη παρουσία έχουν οι λαγοί και ένα είδος μικρής αλεπούς που οι ντόπιοι αποκαλούν «ζουρίδα». Μικρά ερπετά, φίδια και αρπαχτικά πουλιά, κατακυριεύουν τους αγρούς και συγχρόνως δεκάδες είδη μεταναστευτικών πουλιών σταματούν στα Κύθηρα σαν τον πρώτο τους σταθμό ξεκούρασης, όταν έρχονται από το Νότο την άνοιξη και αντίστροφα το Φθινόπωρο, για να πάρουν τις τελευταίες δυνάμεις για το ταξίδι τα επιστροφής.

Αξιοθέατα

Χώρα : Η πρωτεύουσα των Κυθήρων και το διοικητικό κέντρο του νησιού. Την χαρακτηρίζουν τα παλαιά αρχοντικά και τα γραφικά της σοκάκια. Η θέα από το σημείο «Μπελβεντέρε» είναι εντυπωσιακή. Το Ενετικό Κάστρο δεσπόζει εδώ στη διάρκεια της ημέρας, αλλά και τη νύχτα με τον επιβλητικό φωτισμό του. Στη Χώρα στεγάζεται το Αρχαιολογικό μουσείο και οι Δημόσιες υπηρεσίες του νησιού.
 Καψάλι : Μοναδικό και κοσμοπολίτικο, ”αγκαλιάζεται” από δίδυμους κόλπους και από το κάστρο της Χώρας. Σημείο συνάντησης για μπάνιο αλλά και για νυχτερινή διασκέδαση.
Λιβάδι : Εμπορικό κέντρο του νησιού. Κυριαρχεί το υπέροχο Αγγλικό γεφύρι με τα δώδεκα τόξα. Εδώ υπάρχει ακόμα, το Αγγλικό σχολείο της “Μηλαπιδέας”, ένα καλοδιατηρημένο κτήριο με γοτθικές αψίδες. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα είναι ο παλαιότερος βυζαντινός ναός που σώζεται στα Κύθηρα και βρίσκεται στο Άνω Λιβάδι. Στον παλαιό μεταβυζαντινό ναό της Αναλήψεως στο Κάτω Λιβάδι στεγάζεται το μουσείο-συλλογή “Βυζαντινών Αρχαιοτήτων”.

Κάλαμος : Καταπράσινο χωριό στα νότια. Το δεύτερο σπήλαιο της Αγίας Σοφίας βρίσκεται εδώ με την εντυπωσιακή του είσοδο. Ο ναός του Αγίου Θεολόγου εντυπωσιάζει με τη φρουριακή αρχιτεκτονική του και με τη θέα στα ανατολικά του. Ο Κάλαμος είναι «πύλη» για μερικές από τις ωραιότερες παραλίες του νησιού, τον Χαλκό, τη Φυρή Άμμο και τη Βρουλέα.

Μυλοπόταμος : Ένα από τα ομορφότερα χωριά των Κυθήρων. Η “Νεράιδα” με τον καταρράκτη της, το καταπράσινο λαγκάδι με τους παλαιούς νερόμυλους, το «Καμάρι» με την πηγή του και το περίφημο σπήλαιο της Αγίας Σοφίας είναι μερικά μόνο από τα σημεία αναφοράς του. Εδώ βρίσκεται ακόμα το Βενετσιάνικο κάστρο της «Κάτω Χώρας», ενός από τους σημαντικότερους παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού, με το λιοντάρι της δυναστείας του Αγίου Μάρκου πάνω από την επιβλητική του πύλη.

Μυρτίδια : Μικρό χωριό στα δυτικά. Εδώ βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας. Το σημερινό μοναστήρι είναι χτισμένο πάνω από τον παλαιό ναό. Η πόρτα αυτού του ναού εντυπωσιάζει με το μέγεθός της, αφού φτιάχτηκε για να προστατεύει την εικόνα της Παναγιάς από τις πειρατικές επιδρομές. Από το «Σταυρό», λίγο πριν φτάσει κανείς στη μονή, εκστατική είναι η θέα προς τα νησάκια της Παναγίας. Αξιοπρόσεκτη είναι και η «Τρύπια πέτρα», μικρή δίοδος μέσα στο βράχο ,από την οποία περνούν οι επισκέπτες για να φτάσουν στη μονή.

Αξιοθέατα

Μητάτα-Βιαράδικα : Μικρά καταπράσινα χωριά στο κέντρο του νησιού. Οι πηγές τους χιλιοτραγουδήθηκαν στην τοπική παραδοσιακή μουσική. Μοναδικής ομορφιάς είναι και το λαγκάδι που τα χωρίζει, με τα μικρά σπήλαια του “Σκύλου και της Γάτας” να ξεχωρίζουν στις πλαγιές του. Η θέα από την πλατεία των Μητάτων προς την Παλαιόπολη είναι υπέροχη.

Aυλαίμωνας-Παλαιόπολη : Παραθαλάσσια περιοχή στα ανατολικά. Εδώ υπήρχε η ομηρική Σκάνδεια, για την οποία πιστεύεται ότι μέρος της έχει βυθιστεί στη θάλασσα μετά από σεισμούς. Μερικά από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα των Κυθήρων έχουν βρεθεί εδώ. Κοντά στην Παλαιόπολη υπάρχει ένα από τα ωραιότερα παραλιακά χωριά των Κυθήρων, ο Αυλαίμωνας, με το γραφικό του λιμανάκι, το αρχοντικό «Καβαλίνι» με το ηλιακό ρολόι στο ανώφλι του και το μικρό Ενετικό φρούριο (Καστέλο) του 16ου αιώνα.

Διακόφτι : Το λιμάνι του νησιού. Η παραλία του με την ολόχρυση άμμο και τα ρηχά νερά είναι ιδανική για οικογένειες με παιδιά. Εδώ υπάρχει και το σπήλαιο «Χουστή» στο οποίο βρέθηκαν πρόσφατα σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα.

Ποταμός : Εμπορικό κέντρο στο βόρειο μέρος του νησιού, με όμορφα παλιά αρχοντικά και ξεχωριστή αρχιτεκτονική. «Της Κυράς το χωριό» λεγόταν παλιά, όταν χτίστηκε εκεί ο ναός της Παναγίας της «Ιλαριώτισσας», η εικόνα της οποίας λέγεται ότι ήρθε από τα Ιεροσόλυμα. Χρόνια τώρα το πολύχρωμο και πολύβουο παζάρι του Ποταμού είναι το σημείο συνάντησης για τους Κυθήριους, κάθε Κυριακή πρωί.

Αγία Πελαγία : Παραθαλάσσιο χωριό που συγκεντρώνει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια. Μικρά και μεγάλα ξενοδοχεία είναι χτισμένα στους γραφικούς λόφους του και πολλά τουριστικά μαγαζιά συναντά κανείς στην παραλία του. Μια σειρά από ξεχωριστές παραλίες βρίσκονται στα δυτικά της με κόκκινη και λευκή άμμο, καθώς και η επιβλητική απόληξη του φαραγγιού της «Κακιάς Λαγκάδας».

Καραβάς-Πλατειά Άμμος : Τα βορειότερα χωριά των Κυθήρων. Η ρεματιά του Καραβά με το Αμιργιαλί και τα πλατάνια, το μονοπάτι που οδηγεί στην πηγή της Πορτοκαλιάς και το υπέροχο δάσος που βρίσκεται γύρω από το χωριό, χαρακτηρίζουν την περιοχή σαν μια από τις πιο πράσινες του νησιού. Στην Πλατειά Άμμο η θέα προς την απέναντι στεριά της Πελοποννήσου είναι μοναδική. Στην περιοχή βρίσκεται και το περίφημο ”Φανάρι του Μουδαρίου”, ένας από τους μεγαλύτερους και σημαντικότερους φάρους της Ελλάδας. Παραλίες Τουριστικό πλεονέκτημα του νησιού, η ποσότητα αλλά και η ποικιλία των μορφών της ακτογραμμής του, χαρακτηρίζεται από το συνδυασμό ενός διακριτικού κοσμοπολιτισμού με την φυσική αγνότητα του παρθένου περιβάλλοντος. Συγκεκριμένες οργανωμένες πλαζ, συνυπάρχουν αρμονικά με αυθεντικά παραδεισένιες παραλίες. Κάθε σημείο του νησιού έχει πρόσβαση σε μια κοντινή του ακρογιαλιά και σε όποια κι αν βρεθείτε, θα απολαύσετε τη καθαρή και δροσερή θάλασσα των Κυθήρων. Η "παρέλαση" των παραλιών, ξεκινώντας από το βόρειο τμήμα του νησιού, αρχίζει με τον Αϊ-Νικόλα δίπλα στον επιβλητικό φάρο του Μουδαρίου, και συνεχίζει με τις παραλίες της Πλατειάς Άμμου και των Φούρνων. Κοντά στην Αγία Πελαγία, δύο υπέροχες παραλίες, του Λορέντζου και η Λαγκάδα, καθώς και η μικρή λίμνη δίπλα στη θάλασσα που δημιουργεί η απόληξη του εντυπωσιακού φαραγγιού της Παλαιόχωρας. Λίγο ανατολικότερα συναντάμε το Διακόφτι με λευκή άμμο και δυτικά, τον Λιμιώνα και του Λυκοδήμου με τα μοναδικά τους ηλιοβασιλέματα. Ανατολικά του νησιού, συναντάμε μια σειρά από πανέμορφες παραλίες όπως η Παλαιόπολη και η Πιάτσα, ενώ προχωρώντας νότια συναντάμε το εξωτικό Καλαδί, την Κομπονάδα και την Φυρή Άμμο, παραλία που έχει βραβευτεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Χαλκός είναι η φυσική συνέχεια του λαγκαδιού που ξεκινάει από τον Κάλαμο, δημιουργώντας στην απόληξη του μια από τις πιο γραφικές παραλίες του νησιού. Τέλος, στο νότιο μέρος, το Καψάλι, το Σπαραγαρίο και το Μελιδόνι, με την όμορφη θέα του στη βραχονησίδα «Χύτρα», η οποία στα δυτικά της κρύβει μια υπέροχη παραλία μέσα σε τεράστια σπηλιά. Η κρυμμένη μαγεία του νησιού βέβαια, συγκεντρώνεται στις απρόσιτες από τον περαστικό επισκέπτη παραλίες, αυτές που κάποιος πρέπει να αφιερώσει χρόνο και κόπο για να τις απολαύσει. Αν είστε από αυτούς, τότε δοκιμάστε να επισκεφτείτε το Κουφό γιαλό, το Καλάμι, τη Δίπορο και το Στενό Αυλάκι.

Κάστρα

Μυλοπόταμου : Χτισμένο από τους Βενετούς σε απόκρημνο βράχο στα δυτικά του νησιού, έλεγχε την κίνηση στο Ιόνιο. Στην επιβλητική πύλη του φρουρίου δεσπόζει το λιοντάρι του Αγίου Μάρκου της Βενετίας με τη λατινική επιγραφή «Pax tibi Marco evangelista meus (ειρήνη σοι τω ευαγγελιστή μου Μάρκω) 1565». Μέσα στο κάστρο διατηρούνται πολλές εκκλησίες του 16ου-17ου αιώνα, εξαιρετικής αρχιτεκτονικής, γεμάτες τοιχογραφίες θαυμαστής τέχνης, καθώς και σπίτια που κατοικούνταν μέχρι και τη δεκαετία του 1950. Το κάστρο περικλείει μια αληθινή νεκρόπολη. Χώρας : Χτισμένο σε ένα από τα στρατηγικότερα σημεία του νοτίου Αιγαίου, ελέγχει το Κρητικό, το Ιόνιο και το Αιγαίο πέλαγος. Ονομάστηκε το «μάτι της Κρήτης και των Ελληνικών Θαλασσών». Εξαιτίας αυτής του της θέσης, συγκέντρωνε το ενδιαφέρον του εκάστοτε κατακτητή. Χαρακτηριστικό δείγμα βενετικής οχυρωματικής τέχνης, πήρε τη σημερινή του μορφή το 1503, ενώ εκεί ήταν και το διοικητικό κέντρο του νησιού, όπου από το 1502 είχε εγκατεστημένο Προβλεπτή. Πρόσφατα έγιναν εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του μνημείου που τόνισαν την ιδιαίτερη σημασία του για την ιστορία του τόπου.

Παλιόχωρας : Στα βορειοανατολικά του νησιού, καλά κρυμμένη από το τραχύ βραχώδες περιβάλλον, στέκεται ερειπωμένη η βυζαντινή πρωτεύουσα του νησιού, ο Άγιος Δημήτριος. Παρά τη φυσική της οχύρωση, η πλούσια και πυκνοκατοικημένη πόλη δεν απόφυγε την ολοσχερή της καταστροφή μετά από την καλά σχεδιασμένη επίθεση του αρχιναύαρχου του τουρκικού στόλου Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσσα στα 1537, που κούρσεψε και εξόντωσε τους κατοίκους της. Όσοι γλίτωσαν το θάνατο, έφυγαν και έκτοτε η πολιτεία ερημώθηκε. Από τα εκτεθειμένα στο ανελέητο χτύπημα του χρόνου και των καιρικών φαινομένων ερείπια, διασώζονται λείψανα του τείχους, του παλατιού και πολλών εκκλησιών. Ξεχωρίζει η Αγία Βαρβάρα σε Μονεμβασιώτικη αρχιτεκτονική, λίγο έξω από την πόλη, και η κυρά του Φόρου (Forum=αγορά) στην είσοδο του κάστρου. Τόπος σφαγής, πολέμου και λεηλασίας κυριεύεται σήμερα από μια μεταφυσική σιγή, που διακόπτουν μόνο οι ήχοι της φύσης και των ανέμων που αντανακλούν στα αλλεπάλληλα λαγκάδια της.

Aυλέμωνα : Το ενετικό φρούριο παρατηρητήριο της ανατολικής ακτής του νησιού, χτίστηκε τον 16ο αιώνα στον Αβλέμονα, που κατά την περίοδο εκείνη ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του τόπου. Οι ντόπιοι τού καθιέρωσαν την ονομασία «Καστέλο». Χαριτωμένο αρχιτεκτονικά, διασώζει τους κύριους χώρους του και κάποια από τα κανόνια του.

Λαογραφία – Σύγχρονη ζωή

Παραδοσιακά τα Κύθηρα στηρίζονταν σε μια περιορισμένη τοπική αγροτική οικονομία. Η τουριστική ανάπτυξη των τελευταίων δεκαετιών δεν έχει αλλοιώσει τον πατροπαράδοτο τρόπο ζωής. Ακόμη τα νοικοκυριά συντηρούν μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις και λίγα οικόσιτα ζώα για τις ανάγκες του οικογενειακού τους κύκλου. Στο παρελθόν, πολλά στοιχεία της καθημερινής ζωής είχαν δεχτεί επιρροές από την Κρήτη, όπως το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα και η ενδυμασία. Στις τέχνες που αναπτύχθηκαν στο νησί, κεντρική θέση κατέχει η κεραμική, μορφές της οποίας διασώζονται και αναβιώνουν σήμερα. Η σύγχρονη ζωή στο νησί αποτελεί τη φυσική εξέλιξη του παρελθόντος και διατηρεί τους δεσμούς της με τα τοπικά έθιμα και τις παραδόσεις. Το μάζεμα των ελιών κάθε φθινόπωρο, οι καθιερωμένες εκδηλώσεις των αποκριών, τα έθιμα γύρω από το Πάσχα, με τη “γύρα” της εικόνας της Μυρτιδιώτισσας να ξεχωρίζει, ένα πλήθος θρησκευτικών πανηγυριών που πλαισιώνονται από διαχρονικές εορταστικές εκδηλώσεις με τοπικούς χορούς και παραδοσιακούς οργανοπαίκτες, αλλά και σε κάθε μικρότερη προσωπική περίσταση, όπως σε γάμους και βαπτίσεις, η παράδοση πλέκεται με το σήμερα με τρόπο που είναι αδύνατο να ξεχωρίσει από το συνεχές της Κυθηραϊκής ταυτότητας.

Παραδοσιακά προϊόντα

Τα Κύθηρα συνδέουν το όνομά τους με μια σειρά παραδοσιακών προϊόντων, στην πλειονότητά τους, γεωργικών, τα οποία εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα για την υψηλή τους ποιότητα. Εδώ παράγεται το θεσπέσιο και βραβευμένο διεθνώς θυμαρίσιο μέλι. Θα το βρείτε σε πολλά σημεία από ντόπιους μελισσοκόμους, ενώ έχει συσταθεί και μελισσοκομικός συνεταιρισμός που διασφαλίζει τη διατήρηση της ποιότητας του προϊόντος. Εξίσου ποιοτικά τα κτηνοτροφικά προϊόντα του νησιού, δημιουργημένα με τρόπo παραδοσιακό και πραγματικό μεράκι από τους σύγχρονους κτηνοτρόφους. Εύγεστα τυροκομικά, όπως διάφορα είδη τυριών και γιαούρτι αλλά και αγνά αλλαντικά σαν το χωριάτικο λουκάνικο, είναι γεύσεις που δεν πρέπει να παραλείψει όποιος περάσει από το νησί. Η τοπική παραδοσιακή μαγειρική ξεχωρίζει στην παραγωγή των γλυκών. Δοκιμάστε από μια πλούσια γκάμα που περιλαμβάνει αμυγδαλωτά, ροζέδες, ξεροτήγανα, πάστα μύλου, παστιτσέτα και πολλά άλλα. Κοντά σε αυτά, απαραίτητη η εμπειρία του τσιριγώτικου ηδύποτου, της “Φατουράδας”, είδους τσίπουρου εμπλουτισμένου με ζάχαρη και καννελογαρύφαλλα. Επίσης, επιδιώξτε να δοκιμάσετε τα προϊόντα των παραδοσιακών φούρνων που λειτουργούν στο νησί. Ξεχωρίζουν τα διάφορα είδη λαδοπαξίμαδου, και φυσικά οι παραδοσιακές τσιριγώτικες πίτες. Τέλος, όπως είναι αναμενόμενο από έναν τόπο σαν τα Κύθηρα, εδώ παράγονται εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο και μια ενδιαφέρουσα ποικιλία κρασιών.

Εναλλακτικός τουρισμός

Τα Κύθηρα είναι ιδανικό μέρος για την ανάπτυξη του εναλλακτικού τουρισμού. Το πιο διαδεδομένο είδος είναι ο αγροτουρισμός, καθώς πλήθος επιχειρήσεων επιλέγουν τα τελευταία χρόνια να παρέχουν ανάλογα προγράμματα στον επισκέπτη που αναζητά κάτι ξεχωριστό. Με μια πολύ ενδιαφέρουσα γαστρονομική κληρονομιά, όλοι σχεδόν οι οικισμοί του νησιού προσφέρουν ιδιαίτερα φροντισμένα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα, τυροκομικά, γλυκά, υπέροχο μέλι και ξεχωριστό κρασί. Σε αμεσότερη επαφή με τη φύση, ανακαλύπτει κανείς το ιδιαίτερο γεωτουριστικό ενδιαφέρον του νησιού, στα εντυπωσιακά φαράγγια, όπως της Κακής Λαγκάδας στην Αγία Πελαγία, στα σπήλαια του νησιού, με μεγαλύτερο της Αγίας Σοφίας Μυλοποτάμου, αλλά και στην παραλιακή περιοχή Όχελλες όπου βγαίνουν οι σχιστολιθικές πλάκες ”χελόπλακες”, βασικό στοιχείο της Kυθηραϊκής αρχιτεκτονικής. Επίσης, ένα περίπλοκο δίκτυο χαραγμένων χωματόδρομων και μονοπατιών προσελκύουν τονεπισκέπτη που αναζητά την περιπέτεια μέσα από τον περιπατητικό τουρισμό και την ποδηλασία, (mountain bike), ενώ αυτονόητα ελκυστική, η θάλασσα των Κυθήρων προσφέρεται για καταδύσεις και θαλάσσια σπορ. H παλαιότερη μορφή τουρισμού και μια από τις σταθερά υποστηριζόμενες από τον επισκέπτη, είναι ο θρησκευτικός. Τα ιερά προσκυνήματα με κορωνίδα τους το μοναστήρι της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας αποτελούν κύριους προορισμούς του νησιού ενώ σε πολλά από αυτά προσφέρεται φιλοξενία σε περιόδους όπως ο Δεκαπενταύγουστος (Δεκαπεντισμός). Επιπλέον διάσπαρτα σε ολόκληρο το νησί πλήθος μικρά ξωκλήσια σε μαγευτικές τοποθεσίες και άλλοτε με καταπληκτική βυζαντινή και μεταβυζαντινή αρχιτεκτονική, συμπληρώνουν τα σημεία αναφοράς του θρησκευόμενου ταξιδευτή. Στο πλαίσιο ενός διαφορετικού πνευματικού τομέα, εκείνου της επιστήμης και της έρευνας, τα τελευταία χρόνια κερδίζει ολοένα έδαφος ο συνεδριακός τουρισμός καθώς φιλοξενούνται κάθε χρόνο πολλά επιστημονικά και καλλιτεχνικά συνέδρια, όπως το καθιερωμένο ιατρικό συνέδριο Νεφρολογίας και οι Φωτογραφικές Συναντήσεις Κυθήρων, πανελλήνιος θεσμός για την φωτογραφία.

Μοναστήρια – Εκκλησιές

Στο βαθύ θρησκευτικό αίσθημα του Κυθήριου οφείλεται η παρουσία πολλών χριστιανικών μνημείων, ιερών προσκυνημάτων και ιστορικών εκκλησιών. Το καθένα από αυτά συνδέεται με ένα πλέγμα θρύλων και λαϊκών παραδόσεων, που αναπτύχθηκε σταδιακά στο πέρασμα των αιώνων. Ανάμεσα στα μοναστήρια, εξέχουσα θέση κατέχει το προσκύνημα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας, που βρίσκεται στη θέση που ανακαλύφθηκε η εικόνα στα δυτικά του νησιού. Η Μυρτιδιώτισσα είναι η προστάτιδα των απανταχού Κυθηρίων και λατρεύεται με ξεχωριστό σεβασμό.Το νησί έχει και τους δικούς του αγίους-πολιούχους, τον Όσιο Θεόδωρο και την Αγία Ελέσσα. Το μοναστήρι του πρώτου, λίγο έξω από τον Ποταμό, χτίστηκε πάνω σε προϋπάρχοντα ναό των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, στον οποίο μόνασε και πέθανε ο όσιος τον 10ο αι. μ.Χ. Το ιερό προσκύνημα της αγίας Ελέσσας, χτίστηκε και αυτό στον τόπο μαρτυρίου της αγίας (4ος αι.) πάνω σε ένα βουνό τετρακοσίων μέτρων με καταπληκτική θέα στα νοτιοδυτικά. Στην αντίθετη κατεύθυνση, με προσανατολισμό στα βορειοανατολικά, σε ένα βουνό πάνω από το Διακόφτι, δεσπόζει το μοναστήρι της Αγίας Μόνης, αφιερωμένο στην Παναγία που είναι η «Μόνη των πάντων ελπίς». Εδώ προσκύνησε ο Κολοκοτρώνης στα 1803 και έταξε στην Παναγιά να ανακαινίσει το μοναστήρι αν ευοδωθεί η επανάσταση, τάμα που εκπλήρωσε αργότερα. Ένα πλήθος μικρότερων συγκροτημάτων και μεμονωμένων ναών, διάσπαρτων σε κάθε μέρος του νησιού, παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο θρησκευτικό, αλλά και ιστορικό και αρχιτεκτονικό. Ο άγιος Ιωάννης στο γκρεμνό, πάνω από το Καψάλι, είναι αφιερωμένος στον Ιωάννη τον πρόδρομο και βρίσκεται μέσα σε σπηλιά. Η παράδοση αρχικά σύνδεσε το σπήλαιο με τον άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο και ήθελε εδώ να εμπνεύστηκε την Αποκάλυψη. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στο Λιβάδι, είναι ο παλαιότερος του νησιού και εκεί διασώζονται στρώματα τοιχογραφιών ακόμη και του 12ου αιώνα. Ο Άγιος Δημήτριος στο Πούρκο, παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την περίεργη αρχιτεκτονική του, ένα σύμπλεγμα τεσσάρων ναών με εντυπωσιακό αισθητικό αποτέλεσμα εξωτερικά αλλά και σημαντικά στρώματα αγιογραφιών εσωτερικά.